Grupa Pedagogów Ulicy

Rada Europy definiuje dzieci ulicy jako dzieci poniżej 18. roku życia, które przez krótszy lub dłuższy czas żyją w środowisku ulicznym. Przenoszą się z miejsca na miejsce i mają swoje grupy rówieśnicze i inne kontakty. Są zameldowani pod adresem rodziców lub jakiejś innej instytucji socjalnej. Charakterystyczne jest to, że z rodzicami, przedstawicielami szkół i instytucji pomocy i służb socjalnych, które ponoszą za nie odpowiedzialność, dzieci te mają słaby kontakt lub nie mają go w ogóle.

Wg Leksykonu Pedagogiki Ulicy to dzieci w wieku od 3 do 18 lat, uważające ulicę za środowisko najbardziej im sprzyjające. Pozostają one poza istniejącym systemem opieki i wychowania. Na ulicy zaspokajają swoje potrzeby, łamią normy i zasady społeczne, często wchodzą w konflikt z prawem  i narażone są na niebezpieczeństwa. Mają słabe więzi z rodziną, środowiskiem i szkołą, które to instytucje nie spełniają potrzeb dziecka. Dzieci ulicy utrzymują się z prostytucji i kradzieży. Często używają substancji psychoaktywnych.

W literaturze znajdziemy jeszcze kilka mniej lub bardziej podobnych do siebie definicji „dzieci ulicy”. Prawie wszystkie jednak zwracają uwagę na brak więzi emocjonalnej, spędzanie większości czasu na ulicy, łamanie norm czy konflikty z prawem.

Typologie dzieci ulicy:

Kategorii dzieci ulicy jest wiele. Podziałów dokonuje się ze względu na:

• wiek dzieci,
• przyczyny znalezienia się na ulicy,
• czas spędzany na ulicy,
• związki ulica – dom.

Wyróżnić można następujące typologie:

• dzieci cyganów rumuńskich
• dzieci uciekające z domów rodzinnych
• dzieci z rodzin patologicznych
• uciekinierzy z placówek opieki
• dzieci pracujące na ulicach
• dzieci spędzające większość swojego czasu na ulicy
• dzieci z kluczem na szyi

Znajdziemy też podział na:

• uciekinierów
• poszukiwaczy przygód
• włóczęgów/uliczników/gawroszy
• galerianki
• blokersów/dzieci podwórkowe
• buntowników bez powodu

Jeszcze inna klasyfikacja podaje:

• children of the street – dzieci, które nocują na ulicy i traktują ją jak dom, pomimo iż mają rodzinę
• abandoned children – dzieci, które nie mają domu, do którego mogłyby wrócić
• children at high risk – potencjalne dzieci ulicy
• children on the street – dzieci zarabiające na ulicy, ale nocujące w domu

Analizując powyższe kategorie można pokusić się o wniosek, iż dzieci ulicy to „dzieci realizujące obowiązki dorosłych”, bowiem muszą się one troszczyć o młodsze rodzeństwo, utrzymywać rodzinę oraz zdobywać fundusze na realizację własnych potrzeb.

Dziecko ulicy w Polsce większość czasu spędza na podwórkach i ulicach, i tam zaspokaja swoje dziecięce potrzeby. Najczęściej pochodzi z rodziny dysfunkcyjnej (w której występuje cały zespół problemów, takich jak: brak umiejętności wychowawczych rodziców, alkoholizm, bieda, przemoc domowa, przestępczość, wielodzietność, bezrobocie, złe warunki mieszkaniowe, niski poziom higieny), ale są to także dzieci, których rodzice więcej czasu poświęcają pracy, nie rodzinie. Dzieci takie, pragnąc być zauważone, znajdują oparcie w grupie rówieśniczej na podwórku, od której przejmują negatywne wzorce i normy zachowania, które przenoszą  na teren szkoły czy podwórka. Dzieci wpadają w konflikt z prawem, zaniedbują obowiązek szkolny, nie korzystają z zajęć pozaszkolnych, już w bardzo młodym wieku stają się ofiarą uzależnień.

Dzieci ulicy mają niskie poczucie własnej wartości, nie mają szczerych i ciepłych relacji z najbliższymi.

Cechy i umiejętności dzieci ulicy:

Pomimo tego, iż termin „dzieci ulicy” ma negatywne konotacje i  mimo tego, że grupy te często łamią normy społeczne, to są oni bardzo zaradni i posiadają wiele cech i przydatnych umiejętności, pozwalających im przetrwać:

– umiejętności społeczne:

• Potrafią zdobywać środki do życia zarówno w sposób nielegalny jak i wykonując drobne prace np. sprzedaż owoców/kwiatów/magnesów, czyszczenie szyb samochodowych.
• Dzieci pomimo iż często nie posiadają elektronicznych „gadżetów”, świetnie je znają i potrafią je obsługiwać.
• Znają specyficzny język i kody społeczne swojego środowiska.
• Dzieci ulicy są niczym eksperci w tematach takich jak: trudna sytuacja życiowa, głód, przemoc – dlatego potrafią rozmawiać na te tematy i wypowiadać swoje zdanie.
• Dzieci i młodzież są bardzo zaradne, potrafią robić zakupy, często gotować proste potrawy, robić pranie i zajmować się młodszym rodzeństwem.
• Zdarza się, że przejmują rolę dorosłych w domu ponieważ rodzice nie są w stanie wypełniać swoich ról.

– umiejętność bycia solidarnym:

• Dzieci ulicy prawie zawsze bronią swoich rodziców. Pomimo trudnej sytuacji i często niewydolności wychowawczej rodziców nie chcą ich opuścić; bronią ich zarówno przed pracownikami instytucjonalnymi jak i na podwórku.
• Ich solidarność przejawia się również wobec rówieśników, kolegów z podwórka. Osoba zdradzająca swoją grupę kolegów często zostaje z niej wykluczona.
• Solidarność odnosi się również do młodszego rodzeństwa i młodszych kolegów, starsi zawsze stają w ich obronie i troszczą się o nich.

– umiejętności działania:

• Szybkie reakcje
• Mechanizmy walki i przetrwania,
• Wykorzystywanie nadarzających się okazji
• Jeśli grupa coś planuje i jest to opłacalne dzieci nie zastanawiają się, nie analizują,  nie rozważają za i przeciw
• Dzieci spędzające czas na ulicy potrafią się obronić, zadbać o własne bezpieczeństwo, jeśli trzeba potrafią się ukryć.
• Dzieci ulicy potrafią znaleźć sposób na nudę. Rzadko kiedy siedzą bezczynnie nic nie robiąc.
• Charakteryzuje je sprawność fizyczna i bycie w ciągłym ruchu.

– cechy związane z odpornością:

• dzieci ulicy spędzają czas na podwórkach przez cały rok, mimo chłodu goszczą na ulicach. Bardzo często nie są odpowiednio ubrane, nie posiadają odpowiednich butów.
• nie narzekają na niską temperaturę
• rzadko chorują, mają wyrobioną bardzo dużą odporność na choroby a także na głód.
• są odporne fizycznie, dzieci często są poobijane, pokaleczone lecz nie robi to na nich wrażenia.

Skala zjawiska:

Szacuje się, że na świecie żyje ponad 100 mln dzieci ulicy, jednak zjawisko to jest bardzo dynamiczne a jego skala jest bardzo trudna do uchwycenia. Powyższą liczbę dzieci ulicy na świecie podawano już 1989r, dlatego uważa się iż obecnie jest ona dużo wyższa – Consortium For Street Children prowadzi aktualnie badania nad metodami liczenia i szacowania liczby dzieci ulicy – jest to bardzo ważne, gdyż organizacje pracujące z dziećmi ulicy, darczyńcy oraz rządy potrzebują dokładnych danych, aby lepiej zaprojektować swoje programy i aby zapewnić odpowiednią ilość środków i zasobów celem wpsierania tej grupy dzieci. Zjawisko dzieci ulicy ma różne oblicze w różnych częściach świata. Najwięcej takich dzieci jest w Azji i w Ameryce Łacińskiej. W Polsce stanowią one ok  1,2 miliona wszystkich dzieci tj ok 13% całej populacji w wieku 3-18 lat.

Dzieci ulicy przeżywają ogromne trudności takie jak, głód, przemoc, poczucia zagubienia i samotności. Aby przeżyć, decydują się na kradzieże, przemoc, prostytucję i handel narkotykami. Niezależnie od szerokości geograficznej świata każdy kraj boryka się z problemem jak pomóc takiemu dziecku i jakie działania profilaktyczne i interwencyjne podjąć, by skala zjawiska zmniejszała się a nie powiększała.

Skąd dzieci na ulicach?

Najistotniejszymi przyczynami wychowywania się dzieci na ulicy są zaburzone więzi międzyludzkie i bieda. Czynnikiem pogarszającym sytuację jest gettyzacja biednych środowisk, która ogranicza dostępność rynku pracy, rodzi zbiorowe poczucie wyuczonej bezradności, zwiększa ryzyko zjawiska dziedziczenia biedy, stwarza warunki do rozwoju innych patologii społecznych. Wpływ na to, że dzieci wybierają ulicę jako miejsce samorealizacji i zaspokojania swoich potrzeb mają także czynniki rodzinne (bezrobocie połączone z niewydolnością wychowawczą, chaos organizacyjny w rodzinie, brak jasnych zasad, ustalonych ról, autorytaryzm rodziców, przemoc, nadużycia seksualne, nieobecność rodziców lub nadmierny dystans psychologiczny między rodzicami i dziećmi, uzależnienia w rodzinie), które powodują, że dzieci czują się bezpieczniej na ulicy niż w domu. Dzieci stygmatyzowane w środowisku szkolnym (np. ze zględu na niższą sprawność intelektualną, ubogi ubiór, niską higienę) wagarują lub totalnie rezygnują z formalnej edukacji. Grupa rówieśnicza z podwórka staje się dla nich substytutem rodziny i wzorem do naśladowania.

 

Bibliografia:

• https://www.streetchildren.org
• Cueff D., Dziecko na ulicy – europejski projekt DAPHNE: zwalczanie przemocy wobec dzieci ulicy. Przewodnik metodologiczny dla pedagogów ulicy: metody pracy w środowisku otwartym, Warszawa 2006
• Frysztacki K., Nóżka M., Smagacz-Poziemska M., Dzieci ulicy. Studium szczególnego przypadku miejskiego, Kraków 2011
• Kowalczyk J. (red.), Rewitalizacja społeczna, współpraca międzysektorowa, streetworking. Refleksje wokół realizacji pilotażowego programu rewitalizacji społecznej „Pod parasolem Kazimierza”, Kraków 2012
• Kurzeja A., Dzieci ulicy – profilaktyka zagrożeń, Kraków 2008
• Michel M. (red.), Streetworking. Aspekty teoretyczne i praktyczne, Kraków 2011
• Pospiszyl I., Patologie społeczne, Warszawa 2008
• Zdanowicz-Kucharczyk K., Ulica alternatywa życia dla dzieci z grup ryzyka, Pedagogika Społeczna 2/2009
• Międzynarodowy Przewodnik Metodologiczny po Streetworkingu na Świecie, DYNAMO International, OSOS 2008